Acompañando las estrategias propias de manejo, control del territorio y los recursos naturales

Añaskitu Puriskiri: Qankunaman watiqmanta qhichwa misk’i qallunchikpi Cuentosta chayachimuyku. Cuentosqa culturanchis, kawsayninchikmanta lluqsimun, kuraq tatakuna, kuraq mamakuna willarikunku, allchhistaq qhichi ninrilla uyarinchis. Comunidadesmanta cuentostaqa ama chinkachinachu, aswanta kallpachana.

Jinallataq qhichwa qallunchikta parlarikuna, ñawirina, qillqarina ima. Kay kutipi ch’usarirqayku jaqay Mizque llaqtakama, chaypitaq parlariyku tata Manuel Claure nisqawan, payqa asirin asirin willariwanchik lluqt’a Suwa Runamanta:

Kay cuentoqa mana cuentochu, ciertopuni kasqa, San Pedro Bajo comunidadpi, provincia Mizquepi pasasqa. 

Kukata misk’ita akullinapaqqa lluqt’apuni, ichari? Kay San Pedro Bajo comunidadpi uk comunarioqa pay kikin lluqt’ataqa qimakuq nin, rantiytaqa mana munaqchu, payqa yachaqña imaynatachus sumaq lluqt’ata ruwakuyta. 

Misk’i lluqt’aqa sit’ikiramanta, pakana cactumanta, kay compañeroqa sit’ikira uchphata wakichisqa, papatawan ukllapi qimasqa, chaytataq wasi pataman ch’akichik kasqa nin. Tukuypis wasin qayllata pasaspaqa chay lluqt’ataqa antojaspa pasaq kanku nin ari.

Q 1lluqta ruway

Jinapi don T’uqlu chay qayllallapitaq tiyakusqa, payri sapa wasinman ripuytawan, rikuq lluqt’a ch’akiqtaqa nin, manchayta munariq nin. Jinallapi uk p’unchayqa kay runaqa lluqt’ataqa suwarpasqa, wasinman pakaymanta apakapusqa, chayaytawanqa kukataqa mik’ita akullirisqa nin. 

- Ummm, kay jina misk’i kay lluqt’aqa, nispa akullirichkan payqa.

Lluqt’a ruwakuqri nisqa:

- ¡Manasina tukuyninchu lluqt’ayqa!, imanakuntaqri, pi apanri, nispa mancharikuchkan nin. Wasinpi waturakusqa, lluqt’antaqa nipi rikusqachu. Watiq ruwallasqataq:

- Kunanmá lluqt’a suwata jap’isaqqa, nisqa. 

Misk’i lluqt’ataqa qimallasqataq, wasi pataman ch’akichillasqataq. Suwata jap’inanpaqqa, karitupi pakarikusqa. Jinallapi don T’uqluqa rikhurimusqa, tukuy chiqata qhawarakuytawan, mana ni pita rikuytawan, watiq lluqt’ataqa tukuyninta suwakapullasqataq, phinki phinkilla ayqisqa

Q 2lluqta  suway

- Ahhh, ¡kay carajulla lluqt’aytaqa suwarichkasqa!, kunanma kunanqa, paypaq sumaq lluqt’ata ruwaripusaq, nirisqa lluqt’a ruwakuqqa.

Jinapiqa jaya molle uchphata apakamuytawan qimasqa, papatawan ñat’usqa, chaytataq wasi pataman ch’akichillasqataq.

- ¡Jamuchun kunan, apachun kay caraju!, nisqa. 

Kay lluqt’a suwaqa watiq rikhurimusqa, tukuy chiqata qhawarakuytawan lluqt’ataqa ayqichillasqataq. Wasinman chayasqa.

- Kay misk’i lluqt’awan akullirisaq, nispaqa wasin k’uchitupi chukurqukusqa, kukanta akullirisqa, lluqt’ata khamurisqa, kukata siminman churallasqataq. Ajinata payqa misk’ita akullirichkan, mana unayninmanchu, ukllata siminta pelarpasqa, pukayarpachisqa, phusullus junt’aykusqa nin. 

- ¡Atatay caraju, imataq karqari, nispa nanaytaqa awantay mana atisqachu nin. Piwan janpichikuymanri nispa llakisqa, lluqt’a suwaqa t’ukurichkan nin.

- Risaq Mizqueman “señoritawan” (enfermera) janpichikamusaq, nispa umachakuytawan kachaykukusqa.

Mizquepi llaqtapiqa “Señorita” nisqa enfermera kaq, payqa imawanchus janpirqapis, ruphasqa simiqa nicha chay ratu thañinchu.

Jinapi organizacionpata reunión chayamusqa, chaymanqa tukuy afiliados rinku, don T’uqlu ajina simin ruphasqa riykusqa. Chaypiri:

- Imanakurqankitaq simiykita don T’uqlu? imamanta chay jina pukallari, imawan unquykunkiri?, kunkaykichu nanasqa imataqri, nispa asipayaykusqanku nin.

Ni imanakuyta atispaqa, ch’in kakusqa, p’inqayta reunionpiqa chukukusqa nin.  Chaymantapacha lluqt’a suwakuytaqa qunqapusqa, wanachisqanku.

Q 3bases phiñasqa

Ajina normas comunales tiyan, comunidad ukhupiqa mana imatapis pakaymantaqa ruwallawaqchu, wist’u kanki chayqa, kikin comunidad jasut’ipusunki, ajina juch’uy wanachiykunawan, chayta justicia comunitaria ninchis.

Lluqt’a ruwakuypis mana facilchu, sit’ikira, pakana cactupis mana kallanchu, Mizquepiqa lugarcitullapi tiyan, sit’ikiramanta manachay pakana cactumanta uchphata urqhuytawan, chayasqa papatawan qimanku, masata jina, chaymanta ch’akichina, may sumaq kay lluqt’aqa. Lluqt’a jaya molle uchphawanqa veneno ari, chay uchphawanchari sarata lluch’unku, sinchi jaya kasqanrayku, simipaqri ima venenochus ari. Chayllapi tukuni kay willayta.

Willariwanchik: Jesús Manuel Claure.

Comunidad: Yunguillas, provincia Mizque.

Qillqarintaq: Julia Román M.

Visto 6604 veces Modificado por última vez en Martes, 18 Noviembre 2014 20:15
Compartir esa articulo

Sobre el Autor

CENDA

CENDA es una institución sin fines de lucro que acompaña las estrategias propias de manejo y control del territorio y recursos naturales. Comparte nuestros contenidos y síguenos en nuestras redes sociales para estar al tanto de nuestras actividades.

Sitio Web: cenda.org/joomla30
Inicia sesión para enviar comentarios