Chantá mana tiemponpichu paran, qhipa paran, ancha qhipatapuni, diciembre chaytaña paran. Ñawpa runasqa niq kanku, diciembre killaqa chawpi paraña nispa, navidad tiempo chawpi paraña niq kasqanku, kay wata mana jinachu qhipata paraqa qallarin”.
“Cambiasqa tiempopi paran”
Víctor Quintana, comunidad Chillavi, nirqa: “Kachkallan papa, qayna watamanta nisqari tumpawan achkita, allinsitunta puquchkan. Parapis maychus chaylla, cambiasqa tiempopi paran, tarpuykusqatawan mana chay patanman paraykunchu, uchhikasllañataña paramuchkan. Ch’aki wata jina kanantapuni kachkarqa, qhuchispis jina kachkarqa. Chillavipi puqun tukuy ima avena, trigo, cebadapis, kinuwapis puqullanpuni. Mana tiemponpi paraspaqa fallaparin”.
“Kay wata sumaqta papaqa puqun, chaparastapuni uqhariyku”
Feliciano Huanaco C., Chillavi: “Kunan wata kusa papaqa, chaparastapuni uqhariyku, legal papaqa, tiempoman jina tarpurina chaylla, septiembre killapi tarpurirqani ñawpa tarpuy nisqa, chayrayku sumaqta papata uqharisani, tiempo acompañarisawayku kusisqalla kasani. Qayna wata pisita cosechakuyku, para chinkarparin, qhasa chayamun chayrayku fracasarparin, mikhunallpaq karqa, vendenapaq manapuni karqachu, kunan wata venderisayku papastaqa”.
“Kay wata paritas qhiparin”
Basilio Ríos (59 años), comunidad Cóndor Huta, nin: “Kaq wata cosechasqa maychus chaylla. Ñawpaq watapiqa aswan pisi karqa. Kay wataqa paritas qhiparin. Kaypiqa tukuy ima churasqa puqun, cebolla, zanahoria, tomate imaqa carpa solarpi puqun. Chaymanta churallaykutaq uqa, papalisa jinapis kunan wata mana churarqaykuchu”.