KAWSAYNINCHIKTA KALLAPACHANA
G U A T E M A L A:

Institución sutin Pastoral Social Cáritas de Vera Paz. Pueblos Indígenaspaq derechosninkurayku llank’ariyku. Municipio Chisec, departamento Alta Vera Paz, chunka comunidadespi cambio climático ñak’arichichkan, ch’aki wataswan, sinchi para watas.
Llank’ariyku qanchis yankunapi: Certeza jurídica de tierras, producción agroecológica, seguridad alimentaria y nutricioal, producción pecuaria, comercialización, promoción de ahorro ycrédito comunitaria, empoderamiento, autogestión comunitaria. Llank’akurqa comunidadeswan, qhari, warmi, wawakunawan.
KAYKUNA JUNT’AKURQA:
UK, PRODUCCIÓN: Imaynata puquchina mikhunata, tiempo cambiasqa kasqanwan mana ñak’arinapaq. Huertos verticales ruwakun, sinchi para kaptin, mana yakus mikhunata apakapunchu.
- Wami runata kallpachayku, ñapis presidentas, actas, tesoreras kankuña organizacionesninkupi.
ISKAY, AGROFORESTERÍA: Sach’asta uywachkanku, urqus monteyananpaq, ajinapi sach’as parata waqyananpaq, manaña ch’aki watas kananpaq. Sach’as qullqita jallch’an, qhipaman sach’asta ranqhaspa familias kawsanankupaq.
- Viveros comunalespi sach’asta uywanku, urquspi tarpumunku, chaywan juturis jark’akun, contaminación pisiyan, chayta ruwasqankumantataq gobierno qullqipi kutichipun. Kay sach’asta churanku Cahoba, Cedro, Mara, Rosul, Santa María, Ochiote, Pimienta Gorda, Pimienta Negra waliq preciopi ranqhanku.
Chay qullqiwan kawsarqanku pasaq 2020 wata Covid.19 unquy kasaptin. 182 HA montes kutirichkan, 200 toneladas por año de carbono que se captura, cambio climático pisiyananpaq.

- Qhari, warmi comunidadpi puquyninkumanta tukuy imitata ruwaspa ranqhamunku, nuqaykutaq yanapayku qhatusta mask’aspa.
KIMSA, INTERCAMBIOS: Intercambios de Experiencias, yachaqanapaq Boliviapi, Guatemalapi kawsaqkunapta, chayman jina kawsayninchikta allinyachinapaq. Ñawpa yachaykunata kallpachanapaq karqa, machusmanta waynuchusman saqinapaq.
KAWSAYNINCHIKTA KALLAPACHANA
B O L I V I A:

Centro de Comunicación y Desarrollo Andino Cochabamba (CENDA) llank’arqa. Iskay subcentralespi: Chillavi, Muñoz Cueva kanku suqta comunidades, municipio Cocapata Provincia Ayopaya, Cochabamba.
Llank’arirqayku kay yankunapi: Qhari Warmiq derechosninku respetasqa kananpaq, yachayninkuta kallpachaspa, agrobiodiversidadta kallpachaspa kawsanapaq, tiempo ujinayasqanta imaynamanta muchunapaq.
KAYKUNA JUNT’AKURQA:
UK, YACHAYKUNATA KALLPACHASPA: Comunidadpi yachaykunata kallpachana, chayman jina kawsanapaq, tiempo ujinayasqanmanta jark’akunapaq.
- Tiempo qhawariy yachayta kallpachakurqa, yachaqkunata tinkurichirqayku, wawakunawan ima, 70 señas tarirqayku, phuyus, rumi, atuq, rit’i, muña, ch’askas waqkuna ima, iskay chunka aswan predictores.
ISKAY, PUQUYKUNAMANTA: Kallpachana jallp’a puquchiy yachasqankuta, waq laya puquykunata tarpuna, mikhunaman yaparinapaq. Huertos comunidadespi, yachaywasikunapi ima apaykachakurqa. Suqta yachay wasikunapi, 127 wawakuna llank’arirqanku, yachachiqkunawan, q’umirkunata tarpurqanku mikhunankupaq, wawakunapis huertospi yachakuyninkuta aswan mat’ikurqa, yacharqanku jallp’a imaynatachus llank’akun.
- Tarpukullarqataq tarwi, habas, arvejas jallp’ata misk’ichanapaq, mana papallatapuni watan watan tarpunankupaq Mikhuykuna aswan misk’i, tukuy laya kananpaq.
- Ferias agrobiodiversidadmanta ruwakullarqataq, mujuta purichinapaq, Cinthia Luna Santos kimsa chunka (30) chhalakuta papa mujumanta ruwarqa, ajinapi familianpi tukuy laya papas kananpaq.

KIMSA, PAPA MUJUMANTA: Mak’unkumanta mujuta urqhusallankupuni, muju aswan kallpayuq kananpaq. Registro Comunitario Mujumanta, Acta Librospi mujuspaq sutisninta churachkayku, chay muju comunidadpaq makinpi kananpaq.
Atículo en el CÑ 179, 2021
Jr