Acompañando las estrategias propias de manejo, control del territorio y los recursos naturales

Seguridad y Soberanía Alimentaria

Ruwarikurqa taller de Formación en Agroecología y Cambio Climático; 5 chanta 6 p´unchay pacha puquy killapi (abril), aswanta yacharinapaq imaynatataq pachamamanchikta, unay yachaykunata, agricultura familiar campesinanchikta ima kallpachanapaq.

“Pachamamanchikta sumaq apayqachananchik tiyan, nuqanchispaq yachayninchisman jina”

Cambio Climaticomanta, Agroecología, Agricultura familiar Campesinamanta, gestión de riesgos nisqa agriculturapi, vulneración de derechos alimentaciónpi chanta medio ambientepi ima académicos jinallataq runas chaqrapi puquchidores parlarqanku.

2 cambio climático

¿Imataq cambio climático?

Cambio Climáticomanta parlaspa Phd. Nelson Tapia jefe de Formación AGRUCO institucionmanta nirqa.

“Mana paramunchu, ancha qhipata paramun, rit´imun mana rit´inan kachkaptin, chaypata sutin Cambio Climático. Sut´i chay kachkan, chay Cambio Climáticotaq afectachkan kay nuqanchik agricultores apayqachanchik agriculturanchikta, chaytaq sutin agricultura familiar campesina anchhayta pampachayta munan”.

“Jinapis nuqanchik juchayuqllataq kanchiq, chay Cambio Climáticoman nuqanchik contribuichkanchik, ¿imaynapi?, quimicosta apaykachachkanchik, chaqrasnichiqta fumiganapaq, chanta ancha tecnologías mejorasqasta apayqachanchik”.

3 cambio climático

¿Kay  Cambio Climático ima efectos negativostataq nuqanchikman churamuwanchik?

- Erosión genética; chinkachipuchkanchik chay ñawpa papitasninchikta, variedades nativas ninchik anchhayta, manaña kanchu, chinkachipuchkanchik; saramanta, papamanta, trigomanta, uqasmanta, lisasmanta.

Imarayku chinkapuchkan?, nuqanchik manaña tarpunchiqñachu, tarpunchik waych´ata, desiree, holandesa, mayqikunachá achkhata puqunku chaykunata tarpuchkanchik, ¿imarayku?, mana paramunñachu tiempompi, tarpuykunchik chay kimsa killirullataña, chay kachkan efectos del cambio climático.

“Chinkachipuchkanchik yachaykunanchiqta, manaña valoranchikchu ñawpa yachaykunanchikta, nuqanchik recuperananchik tiyan”, PhD. Nelson Tapia, AGRUCO.

- Desequilibrios demográficos y territoriales nisqapi; nuqanchik manaña munanchikchu kawsayta campopi, jóvenes manaña munankuchu, llaqtallamanña ripuchkanku chaypitaq rikhurin pobreza, waqcha kawsay.

- Unquykuna: runakunapi, chaqrakunapi rikhurin. Chaqraspi fumigana tiyan manaña puqunñachu, unquykunas rikhurimun.

- Dependencia alimentaria; productosta importamuchkanchik waq llaqtakunamanta; papas, jak´u, manzanas, uvas. Chaywanqa churachkanchik peligroman kay seguridad alimentariata.

- Contaminación y degradación de suelos; jallp´asninchikta manaña samachinchiqchu, sapa wata tarpuchkanchik, jallp´akuna sayk´upuchkan. Yakumanpis afectallantaq, watamanta wata mana paramunñachu, juturis manaña junt´achu, yaku pisiyapuchkan. Pozos allachkanku yaku tarinankupaq, qarpanankupaq chinkachkan yaku upyanapaq, qarpanapaq mana kachkanchu.

Agricultura familiar campesina agroecologíawan ninakun

“Agricultura familiar campesina, niyta munan maypischus chaqra runas juch´uy parcelitaspi puquchinku, tukuy imaymana puquykunata, mana uk mujullatachu churanku uk chaqramanqa, tukuy laya puquykunata, tukuy comunidad mikhunanpaq jina achkata puquchinku, mana agroquímicosta churankuchu”, nispa sut´icharqa tata Nelson.

4 cambio climático

Kunankama puquchinkuraq alturaspi a 4.000 msnm (zona de puna). Unayqa mana puquqchu sara, kunan puqunña, puquq sara kay 2.800 msnm. Kay Cambio Climático niqta kachkan chayqa, jallp´a aswan q´uñi chayrayku tukuy imasta kunanpi puquchinku; habas, arvejas, durazno.

Kallantaq tierras comunitarias, Aynuqas nikun, tierras colectivas kaykuna ejemplos kanku imaynatachus riesgo climático nisqata apayqachanapaq. Kunanpi chinkay munachkan, manaña kay Aynuqas nisqata apaykachay munankuchu.

“Zona orientepi mana kanchu agricultura familiar, juch´uy parcelaspi mana puquchinkuchu, aswan juch´uy jallp´aqa 50 hectareasniyuq, región andinapi 5 hectareasniyuq aswan jatunqa”.

Riesgos climáticosmanta

Tata Nelson Tapia nillantaq, “Chaqra llank´aq apayqachayta kay riegos climaticosta yachankichik. Chaypi kay Aynuqasta tarinchik”.

Aynuqaspi por sectores apaykachanchik, chaypata sutin ayta, chaypi uk lugarllapi uk wata q´alitun runas papata tarpunku, chanta waq lugarman rinku, unay saqirparisqanku jallp´api churanku quinua, cañawata, qhipan watataq yaykun cebada, forrajes. Chay ruway muyun, wakinitaq chunka watata ima samarinku.

Chaypi tukuy laya puquchiqtinku producción kallpachakun, nisunmanchu mikhuna tukuypaq kanqa, sichus heladas kanqa wakinniqpi rupharparinqa wakinniqpitaq mana, chaypitaq mikhuna tukuypaq kan, chay nikullantaq cohesión social jinallataq distribución de los riesgos. Kunanpi kay sistema de aynuqas munachkan chinkapuyta, manaña colectivamente tarpunquchu, juch´uy parcelaspi tarpuchkanku.

“Por ejemplo, jaqay Tapacarí llaqtapi dividirparinku chaypitaq riesgo climático nisqa aswanta kanqa”, PhD. Nelson Tapia, AGRUCO.

Kay Censo 2012 watapi ruwakurqa, chaypi nin q´alitun bolivianosmantaqa, 35% campesinos kanku, 65% urbanos. Chayqa migración chanta movimientos poblacionales kaqtin qukun.

872.000 Unidades de Producción Campesina (UPC) kan, 94% juch´uy parcelaspi puquchiqkuna, 5 hectáreasmanta uraman, 98% agricultura familiarta ruwanku. 

Boliviapi achkha campesinos qankuraq, indígenas, productores, puquchichkankuraq; sara, papa, trigo, cebada, hortalizas. Paykuna mikhunata pischus zona urbanapi tiyakunku chaykunapaq puquchinku.  Jatun llaqtakuna qayllapi agricultura periurbana chanta agroecología ima ruwachkanku, sin químicos puquchinku, chaykunataq apanku ciudadman rankhaq.  

 “kay Agroecologíaqa agricultura familiar campesina niqta rikhurin”

“La agricultura familiar campesina se practica de diferentes formas, y la base científica de la agroecología se ha tomado desde la agricultura familiar campesina”, PhD. Nelson Tapia, AGRUCO.

Agroecología niyta munan, campesinos apaykachayta achkha ruwaykunata yachanku; chaqrunku chaqrakunapi sach´astawan (Agroforestería), apayqachanku cortinas rompe vientos, cercos vivos, cultivos en curvas de nivel, fajas en contorno, chaymanta takanasta, sistemas de riego tradicionales, rotación de cultivos, tukuy ima laya puquykunata tarpunku, juch´uy parcelasllapi achkhata puquchinku, mana quimicosllawan, mujus jallch´anku ima.

“Agroecología chanta agricultura familiar campesinapi monocultivos mana kanchu, mana uk laya puquyllachu kan, juch´uy parcelaspi achkhata puquchinku, tukuy laya muju tarpunku, pisi qullqita churanku imaraykuchus jallp´amanqa wanu uywakunamanta kapun chayta churanku, mujukuna jallch´anku chayta tarpunku”, Phd. Nelson Tapia, AGRUCO.

Principios agroecologíapi chanta kay agricultura familiar campesinapi tiyan; principios ecológicos (manejo de la diversidad biológica) chanta principios socioculturales nisqa (reciprocidad y redistribución, ayninaku, mink´a, umaraqa ruwanku).

5 cambio climático

Agricultura convencional nisqamanta

Agricultura convencional ninchik achkhata ukpi puquyllata puquchinku chayta (soya tarpunku hectareaspi Santa Cruz llaqtapi, chay agricultura convencional), agroquímicos churanku, contaminanku t´aqraman jallp´ata parachinku, chaytataq gobiernos políticas agricolaswan kallpachanku, chaypaqqa kan yanapay, mana agricultura familiar campesinapaqqa yanapay kanchu.  Agroindustriales exportaciónllapaq puquchinku, waq llaqtaspi vendemunallankupaq, transnacionalesta kay alimentoswan kallpachanku.

“Q´alitun pachapi 2.45 millones agricultores campesinos kanku, 55% q´alitun mikhuykunamanta runaspaq puquchinku”, PhD. Nelson Tapia, AGRUCO.

Boliviapi 872 mil Unidades de Producción Campesina (UPC) kan, seguridad alimentariata kallpachanku. Agricultura familiar campesinopaq tecnología pisi, yaku pisi, mana kanchu yanapay, subsidios pisi, kaykunataq runa masis área urbanapi tiyakuqkunapaq puquykunasta apanku mikhuna kananpaq.

“Tukuypaqta derecho a la alimentación chanta saludmanpis tiyapuwanchik, mana waqcha kawsaypi kanapaq”, PhD. Nelson Tapia, AGRUCO.

6 cambio climático

Resiliencia socioecológica nisqa kan sichus sumaqta organizakunku, comunidadpi mana maqanakunas kanchu chay. Chantapis sichus organizakunku sumaqta kay tiempo qhawanankupaq kallpachakunankupaq kay Cambio Climático nisqa mana millayman parachinanpaq, jinallataq sichus parata mañanankupaq sumaqta   organizakunku chaypi. Kaykunas kallpachan seguridad alimentariata jinallataq sustentabilidad alimentaria nisqatawan.

Kay Cambio Climaticopi kawsanapaqqa yuyarina tiyan imaynatachus unay kawsaq karqanchiq chayta, imaynatá tiempo qhawaq karqanku, imaynatá tarpuq kanku, imaynatá qarpaq kanku chaykunasta, imaraykuchus mana ni pi niwasunchu imatachus ruwanata mana Cambio Climatico kananpaq, jallp´a mana kaqman paranman, mana mikhunapis kanmanchu.  Yachayninchiqqa sumaq kallpayuq.

Expositores karqanku:

- Georgina Catacora

- PhD. Nelson Tapia - jefe de formación AGRUCO

- Lic. Domingo Torrico, jefe de investigación AGRUCO

- Ing. Ms.Sc. Darío Cuajera, Doctorante WAQUICHINA - AGRUCO

- Ing. Ms.Sc. Lidia Paz Hidalgo, CENDA

- Santiago Lara, CENDA

 

Redacción: Nelly Perez C.  - Técnica CENDA

Diseño de Artes: Betzabe Saca – Técnica CENDA

Revisión: Julia Román - Técnica CENDA

 

Visto 1180 veces Modificado por última vez en Miércoles, 28 Julio 2021 19:03
Compartir esa articulo

Sobre el Autor

CENDA

CENDA es una institución sin fines de lucro que acompaña las estrategias propias de manejo y control del territorio y recursos naturales. Comparte nuestros contenidos y síguenos en nuestras redes sociales para estar al tanto de nuestras actividades.

Sitio Web: cenda.org/joomla30
Inicia sesión para enviar comentarios