¡QALLARINA!
Uk ch’isi jatun mamaypaq wasinmanta Tiraque llaqtamanta reunionman lluqsinay karqa, qanchis (7) phaniña (hora) karqa. Lluqsiqta rikuwaspa jatun mamayqa niwarqa:
- ¡Amaña riychu waway!, ch’isisninqa qharisiri tiyan ninku…
- Qharisiri¡? ¡Imataq chay qharisiri!, niytawan wasimanta lluqsirqani.
Yantaqa rini, rini, ni ima kanchu. 10:00, 11:00 horasta kutimuni, jinallapi cigarroq q’apaynin chayamuwan.
-Muchkhirini, ummm ¡mancharini!, chay carajochá, nispa umachakuni.
Comunidadpiqa yacharqaniña, pichus Qharisiri kasqanta. Reunionpiqa rikurqani chay qharisirista, iskay kanku, reunionpi qhipakurqanku, nuqataq ñawpamurqani.
- Ummm, imaraykutaq ñawpaqiypi rikhurinkumanri?, nispa t’ukurini, ukhuytaq ¡ras! rillanipuni.
Chaki yansituta mayuman yaykuni, laqhataq, ch’intaq. Linternaywan k’anchakuspa richkallanipuni, karupi allquspis ayñachkanku, wasispis kachkan, karu karupi.
- ¡Fija lija! Kunanchá Qharisiriqa mayupi jap’irpawanqa, nispa mancharini. Ni ima kanchu jark’akunaypaq, ni k’aspi, ni rumi, mayupitaq, laqhataq.
- ¡Jamuchun! Mana manchikunichu. Nispa coraje churakuni.
Llakirikuni, Qharisiriwan tinkuptinchisqa llawch’iyapunchis nin, mana kallpayuq rikhurinchis nin. Mayuntaqa rillanipuni.
Mayupi uk morritoman alliwan chayani, chakisniy llasayarpan. Jinallapi allquy rikhurimun, paywan kuchka morrito wasapi ch’insitu utirayani.
Jinallapi, mana kallpayuq rikhurini, allqutapis manaña jap’iyta atichkanichu. Allqu ayñayta qallarin, makisniymanta ayqiyta munachkan, Qharisiritachá qayllamuqta sienten, aswanta ch’uskirakun, kacharichikunawankama ayqin.

Ukllata allqu q’allpisqa jina qhaparin manaña ayñanchu, ch’inyarpan, imachus pasanpis. Ukhuy kharkatiyta qallarin:
- ¡Way! Nini. Imawan jark’akusaqri?, nispa pampata makiywan mask’aq churakuni, chayllapi juch’uy rumisituta tarini. Chay rumisituta sinchi kallpawan jap’iyta munani, mana atinichu, ukhuy llawch’iyan, ni imapaq kallpay kanchu.
Uyarisani, chay Qharisiriqa qayllamuwan, sut’ita ukhuy ¡ras! Niwan, aswanta mancharini:
- ¡Atipanay tiyan! Nispa nini sunquy ukhupiqa.
¡Qharisiri chimpaykamuwan!, muqusniyta t’uqpiwan, nuqataq mana kallpayuq wich’urayachkani, llawsch’ipacha. Ajinallapi, ukta kallpachakuni, tiwrakuytawan kunkanmanta jap’ispa, pampaman wich’uni, ukllata k’akimpi (quijada) jinch’ani.
Allqupis rikhurimun, Qharisiritaqa tukuy imanmana qhaniyta qallarin, millana Qharisiritaqa qhaparichiyku.
- ¡Amaña, amaña, amaña! Nispa qhapariyta qallarin.
Nuqaqa wañuchiyta munarqani, manataq ni k’aspillapis karqachu, Qharisiritaqa atipani. Uukhuy tumpata mancharikunraq.
- ¡Wañurpachiyman chayri!?, aswan ch’ampay nuqapaq rikhurinman, niytawan Qharisiriq patanmanta sayarini, ukllata phinkini, allqituwan correyta qallarini.
Wasiyman chayani. Jinallapi, ukhuy kharkatiyta qallarin, sik’imiras jina puririwan, mancharillanitaq. Kuraq mamayman Qharisirimanta willarini, payqa phiñasqa k’amiwan.
- ¡Imallatá tutan lluqsispa purimunkiri!, Qharisiriqa tarisunankama, mask’asunqa, niwan.
Kimsa semana pasan, chayllapi uyariyku, Qharisiritaqa jaqay Vacas llaqtapi jap’isqanku. P’achanta qhichusqanku, cinturanpi tawa botellitasta wira junt’asqata tarisqanku.
Vacaspi Qharisiritaqa wañuchipusqanku, chakisninpitaq allqu khanisqasta tarisqanku.
- Qharisiriqa wañusqaña ¡manaña mask’awanqachu! Nispa kusisqa umacharikuni. Chaylla.
Willariwanchik: Alex Acosta
Comunidad: Pilancho. Distrito Rural Ucuchi, Sacaba.
COM / JR.